اوزبیگیم

تاقه‌ ميز سېنگه قنات دېب قۉللرينگني سينديريب

جان دېبان جانينگني آلدی صاف دلينگني  تينديريب

جيلمه‌ ييب باقدی يوزينگگه، اوردی خنجر ارقه‌ دن

يخشيلب الدر سېنی، قۉلگه آلر تابينديريب

بير عمر كۉردينگ قيينليك، تامچي سوو بۉلدی قدر

تونلرينگ قيلدی قرا برچه چراغينگ سينديريب

قارني آچ، اوستي  يلنغاچ ملتيمني دردی كۉپ

الده‌ ديلر اوني قنچه زرلي  تۉن كيينديريب

كېل اۉزينگگه اې قرينداش، آچ كۉزينگني اويقودن

بو سفر الده‌ تمه سينلر  تايچه‌ لرگه مينديريب

سۉراق

قولاق سال مېنگه بیر باره، سۉراغیم بار بویوک تنگریم

دلیم‌نینگ تۉرت تمانیده، قوراغیم بار بویوک تنگریم

یۉقالدی یۉل و چۉلیم هم، تاپالمه‌یمن اۉزیمنی هم

یوره‌کده کعبه نی ايزلب چراغیم بار بویوک تنگریم

حیات نینگ ضربه‌سی کوچلی، ولی باشیم اونگه قلقان

دلیم تیترر، وجود ده قلتیراغیم بار بویوک تنگریم

مېنگه بېرگنلرینگ کۉپ دیر بیلالمه‌یمن گناهیمنی

قولاق سال مېنگه بیر باره سۉراغیم بار بویوک تنگریم

زهره کارگر

بیر غزلنی باشله‌ماغی بیر جنایت دیر اۉزی

مېن جنایت باشله‌یاپمن نېچه ساعت دیر اۉزی

قیل قبول تېگسه کېلیب جانینگگه تاشلر پرچه‌سی

آرقه‌دن میده اوریش هم بیزده عادت دیر اۉزی

کۉچ تاپیب كېتگیم كېلر تېنچليك یاروغ شهری تمان

یۉقسه باش آلیب کيته ی قَه‌ی کۉچه راحت دیر اۉزی

سۉزله‌ماق آغیر گناه دیر آچمه آغزینگنی بیراق

جیم توریش، ساکن توریش هم بیر سياست دير اوزي

بۉلدیلر یانیمده هر دایم آتم

دنیاده اٻنگ مهربان بولگن آدم

اٻسته گن اٻستکلریم قیلدی بجا

بۉلدی دستک جان عزیزیم هر قدم

ساچینگیز آقیگه مین بۉلدیم سبب

خدمتیزگه بۉلمه دیم حاضر آتم

دایما تنگریگه قیلگن تیله گیم

بولمه سین کم باشیمدن آته آنم

اۉزگه لر شهریده رنگیم دیر سمان

مٻن آنه یورتیمنی ساغیندیم یمان

قنچه لیک غربتته شاد بۉلسم ینه

تلپینر قلبيم همیشه سېن تمان

کیپریگیم آلتیده سېوگیم یاشینیب

کېتمه‌گه‌ی اویقوگه گویا هیچ قچان

نېچه ییل دیر مېن وطن بيماری من

مېن دعاگویینگ بۉله‌ی، سېن بۉل امان

قیته کیلدی کوز زمانی، ییر یوزی کییدی سریق

قوشچه لر کٻتدی شهردن تاپمه گچ نان و تریق

یم- یشیل بۉلگن درختلر ساچدی آلتین تنگه لر

انگله دینگ مو بو حیات نينگ سرینی؟، کونگول سينيق

گاه بهار دیر گاه خزان گاهی کٻلر كوچلي شمال

بیلمه گنده بو حیات، اوزگرتیره ر بیردن قیلیق

چرچه دیم مٻن بو حیاتنینگ رنگمه- رنگ يلغانيدن 

انگله سنگ بولگه ی نمایان ایچی مس آلتین بلیق

زهره کارگر

اوریشده کۉز آچيب دنياگه كيلديک

بيليب انچه گناه لرگه چۉميلديك

گۉزه ل بير ييرته ني اۉيقوده كۉرديك

قچان تينچ بۉله دي ديب قنچه سۉرديك

بيز و سيزلر قناتسيز نسلي ايديك

اولوغ ميراثي بيگلر اصلي ايديك

اسير بولديك-كو شيرلر پنجه سيگه

قرا ساقاللي لر توپپانچه سيگه

اۉچيب كيتينگ وطندن سين اوزاققه

باريب قوندينگ چمندن كوپ ييراققه

يوره گلر شيشه سي يوز پارچه بۉلدي

گلستان گللري سرغردي سۉلدي

آنه يورتدن اوزاقده شاد يوريب سن

كيتيب ويرانه دن آباد يوريب سن

باله ليك چاغلرينگ يادينگده بار مي؟

وطن محبتتي باشينگده بار مي؟

نشان بار مي قارانغی گور لر دن

اوريشده قولي كيتگن كور لر دن

توشينگه كيرديمي بيچاره ناچار

صداسي بارديمي قولاققه بير بار

زمانسيز توي قيلينگن باله لر نينگ

ايچيدن چيقمه گن مينگ ناله لر نينگ

اوييمگه نان تاپه ي ديب ميتي باله

ساووقدن قول اياغي ياره ياره

باشيني بم اوچيرگن آته كوپدير

جگرلر شهيد بيرگن آنه كوپدير

صباح تورگچ خبر بار انتحار دن

يوره گلر تيتره دي ساووق خبر دن

مسلمانليك جزاسي شونچه ليك مي

قيليب قويميش خطاسي شونچه ليك مي

اوقي يازگن خطيمني اي وطنداش

بيتيلگن آه بيلن كۉزلرده مينگ ياش

اوروشده كۉز آچيب دنياگه كيلديك

بيليب انچه گناهلرگه چۉميلديك

گۉزه ل بير ييرته ني اويقوده كورديك

قچان تٻنچ بوله دي ديب قنچه سورديك

زهره کارگر

قوشیق اوقیدی یامغیر ینه تامده

تامیم قنی؟

قوللریم موزلب قلگن٬ کیسمگه سالیب یشیره من

و کوزلریمنی یامغیرلرگه ساوغه قیله من

و نفسلریمنی بیر پرواز کونیگه آزاد قیله من. 

زهره کارگر

مست و بی خودلوغ بیله عمرینگنی اوتکاردینگ دریغ

ای کونگول موندن باری بول بیر نیمه هوشیار راق

غفلت اویقوسیدن اویغان گر تیلار بولسنگ مراد

کیم ییتار مقصد گه هر کیم بولسه اول بیدار راق

 

 

عراق و فارس گه ییتسه بو شعرینگ ای بابر

آنی حفظ ایتگوسی حافظ مسلم توتقوسی سلمان

اسلام علیکم بوتون اوزبیک وبلاگچیلرگه!

برچه لرینگیزگه کیله یاتگن سعید بیرمینی چین یورکدن مبارکباد دیمن.

 بویوک بابامیز امیر علیشیر نوایی نینگ مقبره سی:

 

عزیز دوستلر کوره یاتگنیزدیک بیر قوروق میدان ده ییللر و آیلر کیمسه بارمیدیگن بیر ییرده بویوک ایجادکار و ادبیاتشناس امیر علیشیر نوایی بابامیز نینگ مقبره لری کورینه دی. نخاد کی هیچ کیم گه اچینرلی بولمسه...

 حیاتینینگ سونگی لحظه لریگچه اوزبیک خلقیگه خذمت قیلگن شاعر و یازووچی حیاتدن کوز یومگندن سونگ ییللر بویچه خار بولیب یاتگنینی هر کیمگه اچینرلی دیر. ایکینچیدن اوزبیک خلقی و عالملری بونگه بی پروالیگلری الم قیله دی. هرات شهریگه بارگن کیشی تاجیکلرنی شاعر و یازووچیسی بولگن خواجه عبدلله انصاری نینگ باریب زیارت قیله دیلر اونینگ آباد قیلیب زیارت محلی قیلیب قویگنلر اوزبیکلرنی حقی یوقمی باریب اوز شاه و یازووچیلرینی باریب زیارت قیلیب و آباد قیلسه لر. البته که بونی هم ایتیب اوتیشیمیز کیره ک کی اوزبیکستاندن بیر قنچه یورک کویدیرگن کیشیلر کیلیب توزتیشگه حرکت قیلگن ایدیلر اما اولرنی تینچ قویمی قلقیت بیرگنلر- اولر اوز جانیدن قورقیب اوز ایشلرینی تشلب کیتگنلر.

بو هر ییرده اوزبیک خلقی نینگ اجتماعی هنری و ادبی جهتدن آرقه ده قالگنلیگینی کورساتمیدیمی؟

بوندن تشقری تاریخ بویچه آتی مشهور بولگن حسین بایقرا نینگ قبری گردیده یاوایی حیوانلر و نرکوتیک ماده سیگه اوچره گن الکشلر یشه ماقده او ییرلرگه انسان بارمس حالده لیگینی اوز کوزوم بیلن باریب کوردیم...

 

منه هندوستانده جهان ییتی عجایبی بولگن تاج محل نینگ هم اوز اوزبیکلریمیز قورگن. باریب کورینگ چی بیرارته اوزبیک آتینی توته دیمی؟ او ییرده گی کوساتیب یورگن کیشی روسلر قورگن بو بنا نی دییشه دی بو بیز اوزبیکلر گه الم قیلمه یدیمی؟

 

صاحبقران امیر تیمور کورگان حقیده اونینگ لنگ بولگنینی و اونینگ قیلگن ایشلریدن کوپراق منفی تمانینی و یازیشلریگه گواه میز. صاحبقران امیر تیمور گورگان نینگ دوریده قنچه لیک شهر اهالیلری سیویشینی و اونینگ اوز شهرلریگه شاه بولیشینی خواهله گنلری همه گه معلوم دیر.

عجایب المقدونی اثریده ابن عربشاه٬ امیر تیمور نینگ لنگ و ضعف بدن بولگنی و شونده ی بولسه هم صاحبقران امیر تیمور اوز جسارتینی قولدن بیرمه ی و حیاتینی سونگیگه قدر کورشگنینی تاکیدلب بیر قطعه کیلتیرگن

نیم تن ملک جهان را گرفت

 چشم گشا قدرت یزدان ببین

پای نه و تخت بزیر قدم

دست نه و ملک بزیر نگین

صاحبقران امیر تیمور نینگ اصل و نسبی:

امیر تیمور نینگ اوز روایتی قره گنده سه شنبه کیچه سی ییگیرمه بیشینچی شعبان ۷۳۶ ییلی سلطان ابو سعید بهادر خان وفاتیدن بیش آی سونگره کیش شهریده دنیاگه کیلگن٬ باشقه بیر روایتگه قره گنده تیمور نینگ توغیلگن ییری خواجه ییلغار قریه سی قرای کش ده دیب کورساتیلگن. آته سینی آتی امیر طراغای برلاس طایفه سیدن و آنه سی تکینه خاتون ایدی. تیمور نینک حیاتی حقیده ۷۶۰ ینچی ییلگه قدر ییترلی معلومات قولده یوق اما صاحبقران امیر تیمور کورگان حیاتیده بیر جسور و شجاع کیشی بولگنی انیق .

معاصر مورخلر تیمورنینک نصبی حقیده هر خیل فکر بیلدیرگنلر٬ تیمور نینگ جسدینی اونینگ نیبره سی الوغ بیگ خواهشی بیلن ترکستان شمالیدن سمرقندگه آلیب باریلدی و اونینگ مزاری اوستیگه قوییلگن تاشگه اونینگ نسبی شونده ی یازیلگن ایکن: ( امیر تیمور گورگان بن الامیر طراغای بن الامیر برکل بن الامیر ایلنگیز بن الامیر ایچل بن قراچارنویان بن الامیر سوغوچین بن الامیر ایردمچی بن الامیر قاچولی بن تومنه خان).

امیر تیمور نینگ ایرانگه باریشی:

امیر تیمور ایران نینگ آلمسیدن آلدین ایرانده ناتینچلیکلر غایتیگه ایتیب بوتون شهرلر کولگه ایلنگن ایدی شهر اهالیسی بو اوروشلرگه چیده آلمه ی خداگه (خدایم شونده ی بیر قدرت کیلسین بوتون بو ناتینچلیکلرگه خاتمه بیریب بیزلرنینگ حیاتیمیزنی قوتقرسین) دیب یالواریب ناله قیلر ایدیلر. شونده ی که بویوک شاعر خواجه شمس الدین حافظ شیرازی امیر تیمور نینگ ایرانگه کیلیشینی و قدرتنی قولگه آلیشینی ایسته گن حالده شونده ی یازگن:

آدمی در عالم خاکی نمی آید بدست

عالمی دیگر بیاید ساخت از نو آدمی

خیز تا آخر بدان ترک سمرقندی دهیم

کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی

ینه بیر ییرده حافظ شیرازی شونده ی یازه دی:

سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی

دل ز تنهایی به جان آمد خدا را همدمی

زیرکی را گفتم این احوال بین خندید و گفت

صعب روزی بوالعجب کاری پریشان عالمی

سوختم در چاه صبر از بهر آن شمع چگل

شاه ترکان فارغ است از حال ما کو رستمی

شونده ی قیلیب کوپ زمان اوتمه ی امیر تیمور آمو دریا تمانیده کیلیب ایرانی باستیریب کیله دی و برچه کتته کیچیک سواش و ناتینچلیکلرگه خاتمه بیریب ایرانی اوز استیلاسیگه آله دی. امیر تیمور و اونینگ اورین باسرلری تمدن و فرهنگ سیور بولگنلری سببلی تیمور دوریده هنر و بیلیم یوقاری درجه گه ایتگن ایدی.

امیر تیمور نینگ دوری بوتون جهان تاریخیده اینگ مهم عصرلردن بولیب اونینگ اورین باسرلری خصوصاً ایرانده بولگن دوری بو مملکت تاریخیده بینظیر بولیب قالگن.

شرف الدین شرف (دامله بیدل تاشکندی نامی بیلن مشهور) میر قاسم اوغلی تاشکینت شهری نینگ مراد محله سیده میرزاید عایله سیده هجری ۱۲۵۳ (میلادی ۱۸۷۴/۱۸۷۵) ییلی توغیلگن. باشلنغیچ معلومانتی آلگندن سونگ بیر قنچه وقت بخارا مدرسه سیده مقدس قران کریمنی یاد ایتگن٬ دینی علملر٬ عرب تیلی و ادبیاتینی اوزلشتیریب٬ موسیقه مقاملری بیلن آشنا بولگن. شرف الدین شرف اوز دورینینگ ایلغار ضیالیلری جمله دن٬ بهبودی و منور قاریلر بیلن تنیشیب٬ اولر بیلن یقیندن مناسبت اورنتگن.

ممتاز ادبیاتنی٬ اینیقسه بیدل اثرلرینی اورگنیب٬ اولرنی تحلیل و تحقیق قیله آلیشی سببدن اونی دامله بیدل دیب اتشگن. شاعر کیینچه لیک اوز وطنیدن چیقیب افغانستان نینگ اندخوی شهریگه کوچیب اوتیشگه مجبور بولدی. بیر نیچه مدت اندخوی شهریده یشب (بابای ولی مدرسه سیده مدرسلیک بیلن شغلندی. بیر آز مدت میمنه شهریده هم بولدی و او ییرده اوز دورینینگ مشهور عالم و فاضل٬ ادیب و شاعرلری بیلن تنیشدی٬ صوفی جان آغه٬ استاد عظیمی جوزجانی٬ استاد قربت لر بیلن صحبت و ادبی ملاقاتلر اوتکزیب توردی. قاری شرف الدین شرف (دامله بیدل) عمری نینگ آخرگی ییلرینی کابل شهریده اوکزیب ٬ ۱۳۲۴ ه ش ییلی اوشه ییرده دنیادن اوته دی و دفن ایتیله دی. استاذدن قالگن اوزبیکچه و فارسچه شعرلر٬ قیمتلی کتابلر اونینگ فرزندلری قولیده سقلنماقده. مشهور خطاط و بیدلشناس سید محمد الحسینی٬ دامله بیدلگه تیگیشلی بولگن میرزا بیدل کلیاتی نینگ حاشیه سیده اونی <یکه تاز بیدلشناس> دیب اتب اوز قلمی بیلن یازیب قالدیرگن ایدی.

نوایی٬ فضولی٬ کمال خجندی٬ بیدل کبی ممتاز شاعرلرنینگ شعرلریگه تخمیسلر یازگن.

شرف الدین شرف نینگ برچه اوزبیک و دری تیللرده گی شعرلری قولیازمه مجموعه صفتیده توپلنگن بولیب٬ اونینگ فرزندی حسام الدین قولیده اندخویده سقلنماقده.

اوزبیک خلق آغزکی ایجادی نماینده لری نینگ بو ییرده صاف روشده سقلنگنلیگی جوده کتته اهمیتگه مالک. چونکه ادبیات نینگ بو ساحه سی زمان نینگ تورلی خیل اجتماعی و سیاسی واقعه لری تاثریده تورلی دور قوشقلری صفتیده ایمس٬ بلکه خلق نینگ قدیم عرف عادتلری افاده سی صفتیده یشب کیلماقده. حاضرگی دور افغانستان اوزبیکلری فولکلور نمونه لرینی ییغیش و نشر ایتریش ساحه سیده بیر قنچه ایش لر عملگه آشیریلدی.

فلکلور شناس عالم فیض اله ایماق نینگ "افغانستان اوزبیکلری نینگ خلق قوشیقلری" ناملی توپلمی تاشکینتده نشر ایتیلدی بوندن تشقری اوزبیک خلق آغزکی ایجادی نماینده لری نینگ "خلق دردانه لری" نامی بیلن افغانستانده دری و اوزبیک تیللرده چاپ ایتیلیشی هم مقتاوگه سزاوار دیر. بو کبی ایشلر نینگ عملگه آشیریلیشی اوزبیک ادبیاتیگه بولگن کتته اعتباردن دلالت بیره دی.

بیواسطه حاضرگی زمان افغانستان اوزبیک شعریتی حقیده فکر یوریتیلگنده بو شعریت نینگ کوزگه کورینگن وکیلریدن اشرف عظیمی٬ ایرگش اوچقون٬ عالم لبیب٬ اسحق ثنا٬ سیف الدین نوری٬ محمد امین متین٬ شاه غلام احمدی شونینگدیک شاعره لردن شفیقه یارقین٬ آی سلطان خیری و باشقه لر نینگ ناملرینی کیلتیریش ممکن. بو شاعره لر نینگ ایجادیدن نمونه لر "یولدوز" گزیته سیده٬ "برادر ملتلر"٬ "ژوندون" کبی ژورناللرده و باشقه وقتلی نشریه لرده چاپ ایتیلگن.

افغانستان اوزبیکلری علاحیده معموری حدودنی تشکیل ایتمسه هم ادبی سیمالر ٬ شعری دیوان لر و باشقه ادبی منبع لر مرکزده ایمس٬ اطراف ولایت لرده شکلنگن. فاریاب افغانستان اوزبیکلری ادبی محیطیده ایتکچی بیر مرکز حسابلنه دی. کیینگی اون ییل دوامیده بلخ ولایتی مرکزی مزارشریف و پایتخت کابل شهریده هم اوزبیک ادبیاتی فعالشیب  بارماقده. سالنگ تیزمه تاغلریدن افراب دریاسیگچه بولگن حدود ده میمنه٬ سرپل٬ اندخوی٬ شبرغان کبی شهرلر اوزبیک ایجادکارلری اوچون ادبی مرکز سنله دی. ۱۹۷۸ ییلگی اپریل واقعه لری ادبیاتگه اوز تاثیرینی اوتکزدی. بو انقلاب خودی شورا انقلابی کبی خلقنی توله آزادلیکه آلیب چیقیشی ممکن ایمس ایدی. شونگه قرمه ی عینی معنا شو دورده افغان اوزبیک مطبعاتی یوزه گه چیقیشی همده اوزبیک ادبیاتی نمونه لری اوچون هم افغان دیاریده اوزیگه خاص میدان یره تیلگنی ایجابی حالدیر. اوزبیک ادبیاتیده معلوم اثر و معلوم سیمالر وجودگه کیلگن بولسه ده اولر نینگ ایجادی سیاسی شعارلر بیلن باغلنیب قالیب اونچه لیک کوچلی بولمه گن. بو دور ایچیده یره تیلگن اثرلرنی کوزتگنده موجود شعری سویه ادبی وضیعت و احوالنی ادبی محیط زمینیده یاتگن فکر گلدسته لرنی جملب گپیرشگه توغری کیله دی. اپریل دولت تونتریلیشیگه قدر هم اوزبیک ادبی سیمالری اولر نینگ  بدیعی و علمی اثرلری موجود بولگن. قادری٬ ترخانی دامله٬ شرف الدین شرف٬ عظیم عظیمی٬ استاد قربت٬ کامیل فاریابی٬ نفیر تاتار٬ ابلابی٬ خیری و باشقه لر اپریل انقلابیگه قدر هم فعال ایجادکارلر سنلگن.

دستلب٬ اوزبیک و تورکمن تیللریده جریده لر ترقتیلیشی اوچون رخصت بیرلیب٬ هفته لبک جریده بولگن "یولدوز" نینگ ترقلیشی بیلن اوزبیک ضیالیلری اوچون اوز ایستکلری و آرزولرینی مطبیعاتده افاده لشگه بیر آز امکان بیریلدی. ضیالیلر بو واقیعه لر نی خلقمیز حیاتیده گی "بیر پارلاق چولپان یولدوزی" دیب بهاله دی. "بیز اوزاق ییللر آرزو قیلگن اوز آنه تیلیمیزنی مطبعات و رادیودن ترقلیشی و ایشیتیش اوچون مشتاق ایدیک٬ ایندی اوشل تیلک و نیتلریمیزگه ایتدیک. بیزنینگ تیلیمیز دنیاده گی باش تیللردن و بای تیللردن بیری دور. رادیولرده اوزبیک تورکمن تیللریده پروگراملر آچیلگنی و اوزبیک٬ تورکمن٬ بلوچ و نورستان تیللریگه نشریت بیریلیشی بیزلرگه قوانچلی واقیعه دور.

هر بیر ملتگه اوز آنه تیلی عزیز دیر. شونینگ اوچون معارف و مدنیتگه اوچقینلشتیریشگه اساسی یول هر بیر ملت نینگ  اوز آنه تیلیگه ادبیات باسیب چیقریش اوچون امکانیتلر توغیلدی.

 

افغانستان دولت توزومی نینگ وجودگه کیلیشی ۱۷۴۷ ییلدن باشلنگن بولسه هم قدیم افغان دیاریده یازمه ادبیات کوپ مینگ ییلیک تاریخگه ایگه. بو جقده پراف.ه.منناو "افغانستان خلقلری فولکلوری و ممتاز ادبیاتی تاریخی" اوقوو قولنمه سیده شونده ی یازه دی ۱۷۴۷ ییلده افغان دولتی نینگ تشکیل تاپیشی٬ گر چه افغانستان تاریخی٬ مدنی٬ سیاسی حیاتیده مهم بیر باسقیچی تشکیل قیلسه ده لیکن بو افغانستان یازمه ادبیاتی فقط شو دورگه کیلیب بنیاد بولدی دیگن گپ ایمس. بو ادبیات دولت تشکیل تاپیشیدن انچه ایلگری هم موجود بولیب٬ اوشه ایککی تیلده یعنی پشتو و دری تیللریده ترقی ایتیب کیلگن عینی فکرنی دوام ایتیرگن حالده قدیمگی افغان دیاریده یازمه ادبیات بو ایککی تیلدن تشقری اوزبیک هم تاریخی ایتیب٬ یوکسک باسقیچگه کوتریلگنینی بیر گینه علیشیر نوایی٬ حسین بایقرا٬ ظهیرالدین محمد بابر٬ مجلیسی کبی اوزبیک ممتاز ادبیاتی نینگ نماینده لری ایجادی تصدیق لیدی ۲۰ عصر ادبیاتیده یره تیلگن ادبی بدیعی اثرلرنی اورگنیش ٬ اولرنینگ ژانر و اصلوبلر خیلمه خیلیگی حقیده معین علمی خلاصه لرگه کیلیش همده افغان مطبیاتیده اعلان قیلینگن و دور اوزگریشلری طفیلی نشر ایتیلمه ی قالیب کیتگن ادبیات نمونه لرینی علمی استفاده گه آلیب کیریش احتیاجی هم توغیلدی.

  مسلمان شرقی مملکتلردن بیری بولگن افغانستانده گی زمانوی ادبیات٬ شعریت اوز خصوصیتلری بیلن اوزبیکستانده گی یوکسک ترقی ایتگن بدیعی تفکر و اونینگ ادبیاتیده گی عکسیدن جدی فرق قیله دی افغانستان توغریسیده گب کیتگنده اساسا علمی ادبیاتلرده بشتو و دری تیلی ادبیاتلرگه اعتبار قره تیلگن حال بوکه٬ افغانستان حدودیده یوقاریده گی ادبیاتلردن فرقلی اوله راق اوزبیک٬ تورکمن و باشقه ترکی تیللرده هم بدیعی ادبیات یره تیلکنی معلوم ۲۰ عصر نینگ سونگی چارگیده اعلان قیلینگن افغانستان اوزبیک ادبیاتی نینگ شعری توپلمی٬ ادبی مجموعه لر٬ یولدوز٬ ژوندون ٬ ملتهای برادر وقتلی نشرلری و یاغدو٬ کبی دوری توپلملر نینگ اوزی یاق علاحیده اورگنیشگه ارزیدی.

 افعانستان اوزبیکلری مدنیتی٬ اساسا اسلامی عقیده لر٬ عرف عادتلر٬ حاضرگی زمان فن ترقیاتی دایره سیده شکله نیب کیلماقده افغانستان اوزبیکلری مدنیتی احواللری عکس ایتروچی واسطه لردن بیری مطبیات دیر ۱۹۷۸ ییلگچه افعانستان اوزبیکلری نینگ اوز رسمی نشریه لری بولمه گنلیگی٬ یا که عموما وقتلی نشریه لرگه ایگه ایمسلیگی بو خلق باشیگه آغیر معنوی بوشلیقنی آلیب کیلدی ۲۰ عصر نینگ سونگی چارگیده پیدا بولگن نشرلر واسطه سیده مملکتده استقامت قیله یاتگن اوزبیکلر معنوی مدنی حیاتی نینگ قیره لری ادبیاتده اوز عکسینی تاپه باشله دی چنانچه     تارژیان     فریاب  جریده لریده اوزبیک تیلیده سیاسی٬ اجتماعی مقاله لرمستقل چاپ ایتیب کیلینگن افعانستانده یشه یاتگن ایجادکار اوزبیکلر کوپراق ممتاز ادبیات عنعنه لریگه صادق روشده٬ علیشیر نوایی٬ بابر و مشرب ایجادیده یوکسکلیککه کوتریلگن شعری ژانرلر غزل٬ رباعی٬ مخمس٬ مثنوی سینگری ژانرلر دایره سیده ایجاد قیلیب کیلگنلر. ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎  

ممتاز ادبیات عنعنه لریگه بولگن یوکسک حرمت طفیلی ایل آراسیده مشهور بولگن و قیته قیته چاپ قیلینگن اثرلر صفتیده محاکمة اللغتین٬ بابر دیوانی٬ میزان الاوزان٬ تاریخ مقیم خانی٬ بیرم خان دیوانی و باشقه لرنی کورستیش ممکن زمانوی اوزبیک ادبیاتی نمونه لری بیلن عامه نی تنیشتیریش مقصدیده ایش باشله گن نشرلر آره سیده اوزبیک ادبیاتی فرهنگی کتابی نینگ وجودگه کیلیشی مهم مدنی واقعه حسابلنه دی.

اطرافیمیزده جوده گوزه ل نرسه لر بار که بیزلر اونی کورمه یمیز. بوتون نرسه ده کوز و بهاری بوله دی انسانینگ روحی هم اوشنده ی. کیچه گه عادت قیلگن کیشی بوتون نرسه کوزیگه قرانغو و کیچیک کورینه دی. اوشه یوللرنی که کوندوز بیر نفسده چقان چقان یوریگن ایدی کیچه ده ایسه سیکین سیکین ایاغدن قویه دی و بیر کون کوره دی که او اوزی ایمس کوزینی آچیشگه اورینه دی اوشه کوزلر که  کوک لر گه اوزینی جای بیره ر ایدی ایندی ایسه دیوار اسیری بولگن.

چرایلی نرسه لر حیات روحی دیر اولر نی کوریشگه عادت قیلیشیمیز کیره ک.  

قورقونچ و اضطراب اصلاً ایمان یوقلیگیدن اورته گه کیله دی. بیر اضطرابی و قورقاق کیشیی‌‌‌ اوز ایشلری بوزیلیشیدن وهیمه ده بوله دی و شو امر اونی تشویشگه سالیب یوره دی هیچقچان یوز بیرمه یدیگان حادثه لردن قورقوب یوره دی اگر سیز شونده ی کیشی لرگه دوچ کیلسنگیز هر خیل وهیمه لی و خوفلی گپلر سوزله یدیلر که اصلاً بولیشینی امکانی یوق و اوز سوزلریگه هر خیل دلیللر هم تاپه دیلر و بیر یخشی واقعه یوز بیریشنی کوتمه یدیلر. بو طلپینیشلر و دایم دلشوره ده بولیش اورگانیسیم دستگاه سینی قولدن بیریشگه با عث بوله دی بیر نظم سیزلیک و روح جسم نی تعادلی اورته دن کیته دی.

قنده ی قیلیب بو قورقونچ و تشویش گه غالب بوله آله میز؟

جواب جوده ساده قیمتلی وقتمیزنی و عزیز عمریمیزنی قیینچیلیک کوچی بیلن هدر ده اوتگزمسلیک و نا توغری فکر لر نی یوقاتیش دیر و بیر مهم نرسه اضظراب و تشویش پیتی فکر و مغز هم یخشی ایشله مه یدی.

و بونی هم بیلیش کیره ک که قیینچیلیک و معمالر بیلن اوریشماق یوق. اما اونی آرقه سیدن توپراق ساوریب یوقاتیب و اونگه غالب چیقیش ممکن.

اوچ قدم اضطرابنی یوقاتیش اوچون:

۱- هر ییرتانگ اویقودن اویغانیب الله تمانیگه یوز اوگیریب اوشنده ی که بیر یاش باله اوزینی آته سینی قوچاغیگه تشله یدی. و بونگه ایمان کیلتیرینگ که الله سیزنی وجودینگیزده حضور تاپگن و هر زخمگه مرهم بوله دیگان طبیب دیر.

۲- بوتون وجودینگیز بیلن ایشانینگ که هر بیر قیینچیلیککه غالب سیز الله بیرگن عقل و هوش هر بیر بوغین نی ایچه دی و هر مشکل نی حل قیله دی. خاص کلام شونی سوز لر نی ایتینگ: ( سینگه شکرلربولسون که بو شادلیک کوننی منگه بیردینگ. بو کونیمگه شادلیک سیوگی و کامیابلیک همراه دیر . الله منی شریکیم دیر هر بیر ایشگه قول اورسم منگه برکت همراه بوله دی. ای مهربان ربیم سنگه ایمانیم بار.)

۳- انه ایندی ایمان و اعتقاد دن توله سیز. اوزینگیزنی یره تگن اللهینگیزگه تاپشیرینگ تا که بوتون ایشلرینگیز اوز جایگه توشوب و برکتلی بولسون .