تیلکی‌اینن قارغا متللری(کتاب)

تیلکی‌اینن قارغا متللری (داستان‌های فولکلوریک قشقایی)

 بؤیوٌک تاریٌ آدیٌ‌ایٌنان

تیلکی‌اینن قارغا متللری

 (داستان‌های فولکلوریک قشقایی)

 ترجمه و نگارش:  ناهید (اولدوز) نوروزی چگینی

ویراستار:  اسداله مردانی رحیمی/ حروفچین و صفحه­آرا: اسداله رحیمی مردانی /

ناشر:  انتشارات قشقایی/ نوبت چاپ: اول، 1389/ شمارگان: 2000 جلد /قیمت: 1000 تومان

 فهرست: پیشگفتارمقدمه/ قارقاینان تیلکی /قارغا قوْناقلیٌغی / اوچر، قچر / یا گؤله یا خرمنه / گل آردیٌما / تیلکی‌نینگ آبا حؤرمگی / تیلکی و ده‌وه / قورد باشیٌ / کاکا قورد عئیدینگ موبارک آرزیٌ-وایا / تیلکی‌یینن و تازیٌ...چیلمه‌میش گدیک

  هر گئجه‌لر آسمانا اولدوز گلَر                   

                                سحر چاغیٌ آسماندا گولدوز اوْلار

                                             بیری منیم؛ اوْنو سنینگ، اوشاقلاریٌنگ؛    

                         یئره دوٌشن، سویا دوٌشن دوٌشمنلرینگ.

                         آی اوشاقلار! قره‌نگینگیز ایشیق اوْلسون      

                               اولدوز گله هر گئجه‌میز ایشیقلاشا             

                                          اولدوز تکین ایشیقلاشام.

                                            اوشاقلارا اتَل دئیه‌م،

                                                       متَل دئیه‌م.

                                                        «اولدوز (ناهید)»

 پیشگفتار

هنوز خوب به خاطر دارم ... شب بود، همه جا تاریک، همه جا ساکت، آسمان چشم غره می‌رفت، ابرها می‌گریستند و زمین می‌لرزید؛ شاید زمین هم مثل ما چیزی برای پوشیدن نداشت و شاید...

هنوز خوب به خاطر دارم خانه‌‌ی کاهگلی‌مان و چادری را که در حیاط برپا کرده بودیم تا زیر آوار نمانیم؛ شبهایی که «آنام» شهرزاد قصّه گوی «قره‌نگی گئجه‌لر» می‌شد؛ «آنام» از متلهای فولکلوریک ایل برایمان می‌گفت؛ از «تیلکی و قارغا»، «آغساق جئیران»، موللا متلی، «جنّ و آل» و ...

آری آل؛ آلی که چاره‌اش فقط در دعا و ثنا و «قچ قره قچ» ملّاها بود ... متلهای «اصلی و کرم»، «غریب و صنم»، از تفنگداران ایل، مردان کوه و کمر؛ «آنام» می‌گفت و ما هم در ذهن کوچکمان نقّاشی می‌کردیم؛ شاید برای لالایی کودکان فردایمان؟!

ما «ائل اوشاقی»ها بزرگ و بزرگتر شدیم و از بزرگمرد ایل آموختیم که چگونه متلهای ایل را برای کودکانمان به ارث بگذاریم؛ مگر نه اینکه ما هم دارای پیشینه‌ی فرهنگی بسیار غنی هستیم و احوال خاصّ زندگی خود را داریم؟ آری مردی برخاسته از پهنای دشت ایل پر افتخارمان، مردی از سیه چادرهای ایل در چادرهای سفید ایل؛ قلم به دستمان داد تا متلهای ایل را بر کاغذ دیکته کنیم؛ مردی که بر ما ایلیاتیها می‌بالید؛ او کسی نبود جز «استاد محمد بهمن‌بیگی»

محمد بهمن بیگی نه در کلاسهای مزیّن شهری بلکه در ایل، در دشت، در کوه و در زیر چادر سفید به ما یاد داد تا نبرد سرداران بزرگ ایل را بدون هیچ ترس و واهمه‌ای در گوش تاریخ هجّی کنیم؛ مگرنه سردارانی همچون «صولت الدّوله قشقایی» و همراهانش در نهضت مشروطه از خاک همین ایل پر شوکت ما پا گرفته‌اند؟ همان طور که در نظام مقدّس جمهوری اسلامی هم سرداران شهیدی چون تمراس و الیاس چگینی و هزاران شهید دیگر برای دین و وطن اسلامیمان خون خود را فدا کردند.

آری بهمن بیگی با بیان و قلم، مادران ایل با متلها و سرداران ایل با تفنگها و رشادتهای خود «قره‌نگی»های ایل را «ایشیق» ‌کردند؛ آنان به ما آموختند که ما همانند «بَن»ها و «ارجن»هایمان از ریشه‌داران این خاکیم و باید که مانند آنها ریشه‌دار و سر بلند بمانیم و مانند «قره‌آغاج» برای همیشه جاری و خروشان باشیم.

ن والقلم و ما یسطرون و من امروز قلمی را که استاد محمد بهمن بیگی به دستم داد، متلهای فولکلوریک ایل را برای کودکانی می‌نگارم که شاید ندانند در گذشته چه فرهنگ غنی و اصیلی داشته‌اند، و علی‌رغم اینکه در رشته‌ی فیلم‌سازی و کارگردانی فارغ‌التحصیل شده‌ام مفتخرم که با نگارش داستان‌های فولکلوریک ترکی قشقایی که تا این زمان رونقی نداشته است در جهت پیشبرد و رونق نثرنویسی زبان ترکی  قدمی بردارم، به این امید که شاهد شکوفایی هرچه بیشتر این زبان و قلم همانند  شعر قشقایی باشیم. پس بیایید همانگونه که به این زبان سخن می‌‌گوییم بی‌هیچ اغراقی آن را ساده و سلیس هم بنویسیم تا از گزند دیگر زبان‌ و فرهنگ‌ها در امان بماند.

این راه را که با تحسین و تشویق روان‌شاد بهمن بیگی و همسر مهربانشان خانم سکینه کیانی شروع کردم، با تشکر و قدردانی از این بزرگواران، تقدیم فرهنگ دوستان ایران عزیزم می‌نمایم.

همچنین از اساتید عزیزی که یاور و پشتیبانم بودند؛ آقایان: علی قشقایی فرد که از کتاب «قارقا قوناق‌لوگو» ایشان استفاده‌ی فراوان بردم؛ استاد اسدالله مردانی رحیمی پژوهشگر زبانهای ترکی-فارسی که با راهنمایی و تصحیح متن کتاب و نوشتن مقدمه‌ای به زبان ترکی دستم را گرفتند؛ استاد محمد نادری دره‌شوری که بنده را تشویق به خلق این اثر نمودند؛ خواهر محقق و بزرگوارم سرکار خانم فتانه مرادی که با کتاب «آلّینجاق اولدوزو»ی خود راهنمایم بودند؛ تشکر می‌کنم و مدیون محبّتهای آنان هستم.

                                                                ناهید (اولدوز) نوروزی چگینی                                                                       شیزاز  اردیبهشت 1389.

مقدمه                    

قاشقایی میلّتی مینگلر ایل دیر کی ایرانیٌنگ گونئیینده بؤیوک تمدّن و شهرلر یاراتمیٌشلار و بو اؤلکه‌ده یاشامیٌش و یاشاماقدا دیٌرلار؛ هرنه‌ده کی مختلف زامانلاردا بیر نئچه توٌرک قبیله‌لریندن ایرانیٌنگ گوٌنئیینه کؤچوب و گلمیشلر و قاشقاییٌلارینان بیرلشمیشلر؛ آما انگ قدیم زاماندان قالاریٌ قاشقاییٌلار کرماندان تا خوزستانا و اصفهاندان تا بوٌشور(بوشهر)ه قالمیٌشلار و بو یئرلرده یاشامیٌشلار و یاشاییٌرلار.

متأسفانه شاه عابّاس زامانیٌندان بری کی اصفهان شهری تبریز یئرینه باشکند (پایتخت) اوْلدو، بو میلّتینگ آدی-سانی، فرهنگی، دیلی، گوٌجو و یارادیٌقلاری ظاهراً آزالدیٌ؛ چونکی شاه عابّاسینگ اؤزو توٌرک ایدی؛ آما اؤز خلقی‌اینن تاجیکی دانیٌشاردیٌ؛ اوْ زاماندان بری ایران گوٌنئیینده‌کی توٌرکلرده آزتر اؤز دیللری‌اینن دانیٌشدیلار؛ فقط کؤچری ائللر، کندلر و بیر آزدا شهر ایچینده‌کیلر اؤز دیللرینی و فرهنگلرینی ساخلاتدیٌلار و هامیٌ زاماندا توٌرک قالدیٌلار.

رضا شاه زامانیٌندان سوْنگدا خفقان و بوْغونتو توٌرک دیللی خلقیمیزی آرتیٌق آرادان آپاردیٌ تا کی ایسلام جومهوروسوندان سوْرا آنا یاسا (قانون اساسی)نینگ 15 یمکی اصلینده توٌرک دیلینه درس وئرمک، اوْخوماق و یازماق آزاد اوْلدو و اوْندان سوْرا بیز اؤز دیلیمیزه یازیٌراک و اوْخویوراک. 

من چوْخ زاماندان بری گؤینوم ایستیردی کی بیر کیمسه بیزیم فولکلور حیکایتلریمیزی قلمه چکه و هامیٌسینی توْپلایا تا بو اؤگودلو و اؤنملی (مهم) سؤزلر کی متللریمیز ایچینده گؤرونور، یاددان چیٌخمایا و بو بؤیوک معنوی ثروتیمیز کی مینگلر ایل بوندان قاباق آتالاریٌمیز و آنالاریٌمیزدان قالمیٌش، آرادان گئدمه‌یه.

بو گوٌن کی عزیز باجیٌمیز خانیٌم ناهید (اولدوز) نوروزی چیگینی بیر بؤیوک ایشی باشلامیٌش و قارغا و تیلکی کیتابیٌنی توٌرک دیلینه چئویرمیش و یازمیٌش دیٌر، خوشحالام؛ مخصوصاً کی چوْخ آتا سؤزلری و دئییم (اصطلاح)لردن ایشه آپارمیش و آخساق جئیران متلینیده توٌرکویه چئویریر و یازیٌر کی آللاه اوٌمودونه تئزلیگه چاپا یئتیشه‌ر؛ ایندی من بو آراشدیٌریجی (محقّق) باجیٌمیزا و قاشقاییٌ میلّتینه تبریک دئمه‌لی‌یه‌م کی بیزیم بئله ائل سئوه‌ر و دیل سئوه‌ر قیٌزلار و اوْغوللاریٌمیز قوْوًزانمیٌشلار و اؤز دیللرینی یازیٌرلار؛ من بو عزیز و آنالاریٌمیز و آتالاریٌمیز یوْللاریٌنی گئدن باجیٌمیز اوچون بؤیوک تاریٌدان ساغلیٌق و ترقّی اومورام و اوٌمود واریٌم کی بو باجیٌمیز کی نثر یوْلوندا ایکیمکی یازیچی دیر کی خانیٌم فتانه مُرادی‌دان سوْرا قاشقایی دیلینه حیکایت و متل یازیٌر، هرنه‌ده کی ایشی و تحصیلاتی فیلم و رژیسورلوق (کارگردانی) دیر؛ آما بو جوان و یئنگی یئتمه باجیٌمیز علاقه‌سی توٌرکونگ دیلینه و فرهنگینه کی چوخ دور انشاءالله گله‌جکده بیر بؤیوک هوٌنرمند و یازیچی بانولاردان اولار کی توٌرک دوٌنیاسینا علمی-ادبی و هوٌنری قوللوقلار ائده‌بیلر.

آرزوم بو دور کی میلّتیمیزینگ غیرتلی اوْغوللاریٌ و عفّتلی قیٌزلاری اولدوز ـناهیدـ خانیٌم تکین اؤز آنا دیللرینه ده‌یه‌رلی باخالار و بو دیلی و فرهنگی اؤزلری اوچون بیر افتخار بیله‌لر و بیله‌لرکی :

هرکیم اؤز دیلینه دانیٌشمایا و یازمایا، اؤز-اؤزونه آرادان گئدمیش؛ آما اؤزو بیلمیر؛ اوْ بیلمیر کی اؤز میلّتی و آیریٌ میلّتلر ایچینده گوٌلونجو اوْلموش.

                                                                      اسدالله مردانی رحیمی

                                                                              شیراز : 22/2/1389

http://www.shiraznashr.blogfa.com/post-69.aspx