واژه قشقایی به چه معنی است؟

واژه قشقایی به چه معنی است؟

http://qashqaee.blogfa.com/post-168.aspx

نظریات مختلفی در مورد خود کلمۀ قشقایی و منشأ ایل مان قشقایی مطرح شده است. هر چند می توان همۀ آنها را درست پنداشت ولی به نظر می رسد هر کدام جزئی از حقیقت هستند. هر کس می گوید قشقایی ها از فلان جا آمده اند مثلاً با توجه به فلکلور ما که در آن صحبت از ایروان، گرجستان، ارض روم، حلب، دربند، تبریز می شود ایل ما کنفدراسیونی متشکل از همۀ مردمی است که از این مکان ها آمده اند. دلیل این مسئله هم لهجه های مختلفی است که در بین ما رواج دارد. همه این لهجه ها در بازۀ زبان ترکی قشقایی قرار می گیرند که از رشته کوه های مکران در جنوب تا مرکز ایران یعنی خمین و اراک (عراق عجم: احتمالاً این عیراق: IRAQ به معنی دور است و تلویحاً معنی مرز را دارد) و حتی سمنان، همدان و قزوین گسترده می شود.  به نظر می رسد زنجان مرز بین بازۀ لهجه های زبان ترکی قشقایی و بازۀ لهجه های ترکی آذربایجانی است.

در حال حاضر تنها قشقایی هایی که در استان اصفهان و دیگر استان های جنوب آن قرار دارند مفهومی به نام کارا دارند که به معنی طایفه و تیره است. دیگر قشقایی ها با اینکه خاطراتی از قشقایی بودن را دارند که مواردی را خودم از سمنان، زنجان و شهرکرد (شهر سامان) برخورد داشته ام  خود را قشقایی می دانند ولی تیره و طایفه را فراموش کرده اند. تیره و طایفه استخوان بندی ملت ماست که بدون آن از بین خواهیم رفت به همین دلیل ما باید تیره و طایفۀ خود را به خاطر داشته باشیم و قبل از هر چیز در معرفی از آنها استفاده کنیم همانطور که تا کنون مهم ترین سؤال از کسی که تازه با او آشنا می شویم "نه کارایانگ؟" بوده است. سؤالات باید به صورت زیر باشد:

1-      نه کارایانگ؟(Ne karayaŋ?)           

2-      هاردا اوتوریرانگیز؟(Harda oturıyıraŋız?)  

سؤالی به صورت "هارالییانگ؟" بی معنی ترین سؤالی است که یک قشقایی از یک قشقایی می تواند بپرسد. زیرا ما محدود به مکان نبوده ایم و الان هم همۀ طول مسیر کوچ و اطراف آن سرزمین ماست. در همین جا باید اضافه گردد که ایلات خمسه هم جزء قشقایی ها هستند هر چند زمانی به دلایل سیاسی قوام که حتی ترک نبود آنها را از ما جدا و در مقال ما قرار داده بود. 

تا به حال به ما گفته اند که ترکها با حملۀ مغول به ایران آمده اند و یا اینکه ترک ها همان مغول ها هستند. این هم به عنوان جزئی از حقیقت قابل قبول است زیرا ترک ها چه در مغولستان از طایفۀ قره ایتها (QARA İTLER) و مره ک ایت ها (MEREK İTLER) که روابط نزدیکی با پدر چنگیز خان داشته اند و چه ترکهایی که در مسیر به مغول ها پیوسته اند در حملۀ مغول به ایران آمده اند. ولی آیا ترک ها فقط آمده اند و یا از قبل در این خاک بوده اند؟

                در جواب به سؤال بالا باید ذکر گردد که برخی از باستان شناسان به این نتیجه رسیده اند که شاخه ای از اجداد باستانی ترک ها که از آنها به نام پروتوترک ها یاد می کنند در حدود هفت هزار سال پیش از آسیای مرکزی و اطراف دریای خزر حرکت کرده و در آزربایجان و آناتولی ساکن شده اند. گروهی از این اقوام که در پی آبهای دجله و فرات به بین النهرین مهاجرت کرده بودند تمدن عظیم سومری را در آنجا پدید آوردند. زبان این اقوام همانطور که هومل زبان شناس آلمانی اثبات می کند از نظر ساختار التصاقی خود شبیه زبان ترکی است. هومل پا را از این فراتر می گذارد و با مقایسۀ سیصد و پنجا کلمه ترکی و سومری و ساخت جملاتی با این کلمات که در هر دو زبان به یک معنی در می آیند ترکی بودن زبان سومریان را به اثبات می رساند.

  حال به معنی کلمۀ قشقایی می پردازیم. کل ترکان دنیا به بیست و چهار بوی (BOY) تقسیم می شوند که یکی از آنها قایی ها هستند. همانطور که محمود کاشغری در دیوان لغات ترک خود می آورد تامغا و یا همان نشانۀ قایی ها به صورت |Y| است که به شکل توشانچیل (TOV-ŞANÇIL) به معنی پرنده ای خرگوش خوار است. خود کلمۀ قایی به معنی محکم است. باید بدانیم که بنیان گذاران امپراطوری عثمانی هم گروهی از قایی ها بوده اند که در زمان سلجوقیان برای حفاظت مرزها از ترکستان به  غرب آناتولی هم مرز با رومیان آمده بودند. در مقدمه کتاب ده ده قورقود آمده است که قایی ها حاکمان نهایی زمین خواهند شد و کسی حکومت را تا ابد از دستشان نخواهد توانست گرفت.

    قایی ها به سه گروه تقسیم می شده اند: سول قایی (قایی های سمت چپ احتمالاً در لشکرکشی ها که گفته می شود همان سلجوقیان هستند)، ساغ قایی (قایی های سمت راست) که گفته می شود همان سکایی ها هستند که کوروش را به قتل رسانده اند و قاشقایی (قایی های سمت جلو و یا مرکزی) که ما هستیم. 

   چرا به ما اورتا قایی نگفته اند، زیرا سیستم ترک به صورت عدد سه است و نحوۀ قرار گیری این سه برای اینکه قوام داشته باشند به صورت سنگ های اجاق است. علاوه بر این در بایداق این موضوع را متوجه می شویم که قاشقایی ها علاوه بر آنکه در جلو بوده اند به صورت هستۀ مرکزی هم عمل می کرده اند یعنی نه تنها از نظر عملی جلو بوده اند بلکه از نظر فکری نیز هدایت گر و تصمیم گیرنده بوده اند. قاش به معنی برتر نیز هست. به شکل بایداق در زیر توجه کنید:

   تامغای قایی ها را در آن می بینیم. باز در سنگ نوشته هایی که در خمین پیدا شده است نیز این تامغا را می بینیم که متعلق به 2300 سال قبل از میلاد است زمانی که هنوز سر و کلۀ قومی به نام آریا در این سرزمین پیدا نشده بود:

  این سنگ در تپه لوزدار در خمین پیدا شده است، علاوه بر این در همان مکانها سنگ هایی به نام ترکی قره قیه یعنی صخرۀ سیاه نیز پیدا شده است که نوشته هایی از این نوع بر آنها بوده است. با این همه که حتی اسم این مکانها ترکی است بعضی از این به اصطلاح پژوهشگران در روز روشن اینها را مصادره به مطلوب می کنند و از خودشان می دانند یعنی به نام ما و به کام خودشان. مثلاً در مورد قالی پازیریک می نویسند این یک قالی ایرانی است که گره هایش موسوم به گره ترکی است! در سنگ بالا نیز همانطور که می بینید اجاقهای ما وجود دارند، شکل وسط همان بایداق است.

به قلم داریوش نره ای

مطالب بالا را به شکلی دیگر و یا کامل تر به زبان ترکی قشقایی با الفبای لاتین در ادامۀ مطلب می آورم که کسانی که مایلند می توانند بخوانند:

Türk éli 24 (igirmi dörd) boy[i]a ayrılır. Bu boylardan biri Qayı’dır. Qayılar da géne üç béyle[ii]ye ayrılırlar: Sol[iii]Qayı, Saq-Qayı, QaşQayı. SolQayı Selçuqlar, Saq-Qayı Sekailer, Qaş[iv]Qayı da bizeg. Yanı biz Qayı’lardanag, ama bu baxışı neği qanıtla[v]ya bilereg?

Bu daşdakı çizi[vi]lere baxıŋ: bu leygin[vii]de altı tamq-a var:

1-      Yoq-un B, 2- ikiz sesli olan ‘iç’ ya ‘çi’ ocaq-[viii]ı, 3-inen 4- İki dov-şançıl[ix] ya Qayı boyunuŋ tamq-ası, 5- İnçe y[x], 6- İndiki bizim baydaq-ımız op-ortada.

Yoq-un B- dédigim çekinti (yazıntı) (döyeneg)[xi] birden de geçidir, daq- geçisi su görsedgesidir, esgi çaq-lardan bulunan daşlar üstünde çox var, birden on iki miŋ mundan ileri daşyazılarında. Daşlarda bulunan geçileriŋ tekini bizim qalılarımızda da var. Bucaqlı düşünce, daq-da daşda çetinliginen yaşayan Türk éliniŋ ola bilir

.

Daq-da, daşda adam her yana adım ata bilmez. Adamıŋ geçe bildigi yollar daşlarınan, uçurumlar kemiynen çezlenir. Daşlar da bucaqlıdırlar, muna göre bucaq köç-qon édenler béyninden geçen gerçegde eğimli olan neselere de girmiş. Yanı eğimli neseleri de bizim béyne(منطق)miz bucaqlandırıyır. Bizim qalılarımızda eğim yox, var olsa da düz, bucaqlı çizilerden oluşmuşdur. Béle bir sizi(نقشه های قالی)lere baxanda, aralıdan eğimlidir, yaxından bucaqlıdırlar. Bizim él gerçeği, gözelliğe héçlememiş

.

2300 il Olum[xii]’dan ileri, Luzdar tepesi (Xumayın)

Aşaq-ıdakı leyginde de bizim baydaq-ımızı göre bilereŋiz. Bu baydaq üç yandan oluş[xiii]muş: 1- Ortadakı parça, eŋ ortası mor (benövüş)[xiv], yéri aq, sarı çiziler de yérinde var, qıraqları da yaşıldır, 2- İki qırmız parça talası saq-, solundan asılıdır, 3- Başına mindigi inçe aq-ac

Aşaq-ıdakı leyginde gördigiŋiz teki Qayı’lar tamq-ası olan dov-şançıl, bizim baydaq-ımızda bizençez qala gelmiş. Bizde ocaq adıynan, tamq-alar 50-100 il mundan ileriyençez de işleniyirmiş. Bu tamq-aları ya daq-maları her él-oba öz mallarını, ölü-daşlarını (ocaq daşlarını) özgesinden ayırmag için işlediyirmiş. Daq-ma ya tamq-a dédigimde sözüm tamq-a’nıŋ daq-ma sözünüŋ yaŋlış bir biçimi oldugu değil. Türk dilindeki bu söz deşilimleri aŋlam ayırmag için, ya da aŋlamı ehlezeleşdirmeg (özelleşdirmeg) için araya gelermiş. Bu söz başda béyne göre daq-ma olasıymış, malları ayırmag için işledilirmiş ama sora tamq-a olan biçimi de géreke gelmiş, yazıları bir birden ayırmag için işlenmiş. Türk dilinde adarma gücü çoxdur, yanı biz bir sözü çox ayrı ayrı aŋlamda işlede bilereg, ama bu işde söz deşimi, ocaları ileri géri édmeg, bir yérlerde de oca eklemeg kömeg éder. Bu üzden de biz QaşQayılar, bu ocaqları dilimizi yazmada işledmeğe başlayan ilk Türk éli olasıg. Bu yazma dizişge[xv]si eŋ az Türk varasınıŋ bir parçasında işledilesidir

.

---

[i] طایفه

[ii] گروه

[iii] چپ

[iv] Biri sol, biri saq-, neçi üçüŋü OrtaQayı olmadı. Bu olay Türk diliniŋ üçlüg dirlige (felsefe) sinden geliyir. Üç ocaq daşı bir dizede değil, o çaq-da da birden savaşa giren üç béyle de bir dizede değilmişler, daha qorxmazları ilerideymişler, burdakı qaş- da ileri- aŋlamınadır.

[v] اثبات کردن

[vi] خط

[vii] عکس

[viii]  Ocaq, Orxun abaçasınıŋ tek tek simgelerine déye bilereg, sora bu ocaqlar, daşlar üstünde bize qala gelmiş.

[ix] Dov-şan tutan bir quş adıdır, (İ,ç-cl) bir zadı çox semeg ekidir, tekinlig: özcül, özünü çox seyen adama déyireg.

[x] Bu çizigler indiki bizim yéŋi daşlarımızda da var, yéŋi dédigim yanı elli-üz-iki üz il mundan ilerki daşyazılarda. Bir de birden arvadlarıŋ eline beneglenmiş. Artıq-ançaz men nd(t)- ocaq-ını görmüşem.

[xi] Burda çekinti sözü éle de yérinde değil. (inti) eki, burda éle bil, bir zad birden çekilmiş, paprısa çekilmiş zadlara béle déye bilereg. Daşa biz zad çekilmez, birden boyaynan heye, ama demirinen, bir daha daşınan tek döyüle bilir. Daşda araya gelene döyüntü de déye bilmeg, neçinki birden oluşmaz. Az az döye döye bu geçi qazılıyır, bu az azlıgı, çetinligi eneg- ekiynen görsede bilereg, munuŋ tayı da gilimde toxunan hörgeneg adlı sizidir. Bu da Türk içenesine göre, bir işiŋ oluşuna baxmagdır, tek soŋuca baxılmaz. Bir de bir zadı eŋ küçüg yanlara bölüşdürmeg aŋlamınadır. Neğin eŋ küçüg aŋlamlı birim Türk dilinde ocadır, bir işiŋ de birimi eŋ küçüg aracada ,édilen terpentidir. Daha yéy aŋlamag için, biz géreg her zadı eŋ küçüg birimlere ayrışdırag, bu iş de Türk diliniŋ béynesinde var, neğin indi bilgisayar dizişgesinde her neyi birinen héçe ayrışdıra biliyirler.

‘Yazmag’ éylemi esgi çaq-larda çaq-ardmag aŋlamınayımış. İndiki yazı sözüne baxsag munu bilereg. Neçinki yazmagda daşı yonıyırlarmış, yanı bir çizgileri içinden çaq-ardıyırlarmış, bu üzden bir daşa yazılanlara, yazıntı da déye bilereg. Yazmag indiki biçiminde mene geliyir éle ‘pitmeg’ ola. Birde ‘pen’ de éle bizim ‘piten’imizdir, yanı yazmag ov-arası, sora olmuş ‘piden’ sora ‘piyen’ sora da ‘pén’! birde bilgisayarda yazmaga biz dizmeg déyesig. Pitmeg uzamalı bir işdir, ama dizmeg birdenlig bir işdir, yanı biz bir burmaq terpentisiynen bir ocayı yazıyırag.

[xii] میلاد

[xiii] تشکیل شدن

[xiv] بنوش

[xv] سیستم نوشتاری